Efesa 4 Songai Pathian Thu

Laingantu | Saya Henry T. Conzo
Date: 28 April 2025

Ithnak thinlung nai in, lungrual neuin Pathian pakhat bia tuih (4:1-6)

4:1- Pathian ai kohnak ning ihnak heh ning nunhnak ah larruai tuih: Efesa laibu khanpui 1-3 heh Pathian in laivum minungte ca thilmaksak a bawnhnak relfianghnak thute i. Ciamitu, ahampan pah in Pathian ai tumtek ciahnak i ai, ciatihai a tumtekhnak ber tu, Jesuh Khrih thawmin remhnak bawnhnak khiah i (Efesa 1:9-11). Ciamanin, Khrih songin ruahsanhnak a nai hmasaber tu, kinmah thawm in Pathian ai songlawihnak heh thangphat in um tuhhnak i, tiin Paul in nganzo i (Efesa 1:12). Ciabangin, hataah khai, Jesuh Khrih thawm in Pathian kohnak a cosangzo tute heh ciatihin kohnak ruahsanhnak bangin nung tuh heh Paul in forh leh thio i (Efesa 4:1). Sangtu mite nunhnak ai ruahsanhnaktetu: (i) Pathian ai paiciahnak naperte ruaih tuhhnak (Efesa 2.10). (ii) Khuathim songin tleuhnak songah kin kotu Pathian ai thilbawnhnate tlangau pui tuhhnak heh, Jesuh Khrih thawm in Pathian ai kohnak ruahsanhnak i (1Peter 2:9). (iii) Khrih ruangpum pakhat songah rem neu le lungruai neu in um tlang tuhhnakte (Efesa 4:3-6), heh Khrihfate i hnak ai ruahsanhnakte i.

Pathian kohnak thawn mil dun in nung tlang tuhhnak thu Paul in forhhnak a ngan fangin, Bawipa ai na i ruaihhnak manin thawng a totutiin, amah heh Pathian naruaih manin thawngtohnak thu heh larruai hmasa i (Efesa 4:1). Ciatihai, a larruaihnak sullam tu, Paul amah rori heh Jesuh Khrih Rauhla in kohnak a cosang hnuaah pumpe rori in Khrih heh ruaihhnak thu larruai i. Paul in Filipi khuate hnenah khai amah nundan cung tuhin forhhnak ngan i (Filipi 3:17). Paul in Filemon heh Onesimas cosang tuhin ninghoi kunhnak lai a kuat fangin, amah (Paul) heh Khrih ai sal i hnak larruai hmsa i. Cen, Onesimas cosang tutuh, Filemon le a rualpui dangte heh amah thawn sanghnak pawlkom (faith community) pakhat songah umtlanghnak thu heh thupui ngai in larruai hmasa i. Ciatihin, Onesimas heh amah Paul in cosang bangin, Filemon le a inn ai khawmtute in khai cosang ve tuhin sawm i, tiin, Filemon laikuat relfianghnak ngantu Young in Paul ai fimvarhnak heh uar deuh in ngan i.[1]

4:2 Thinsau ngaiin le remneuin um tuih: Sangtu mite nunhnak ah Pathian ai kohnak lar ruaihnaktetu, thin nemhnak, thin niamhnak, le thin sauhnak, hebang thinlung ruahhnak nai in nung heh Pathian ai kohnak lar ruaihnakte i (Efesa 4:2). Pathian ai kohnak thawn mildun in nung tihnak tu, mah le mah uar dun ngaihnak thinlung nailo ai, mah daihhnak ian heh hlawhtling tuhin ruat thaitu thinlung ilo i. Rauhla daihnak bangin a nutute nuncan ziaza heh Paul in Galati 5:22 songah khai larruai i. Pathian ai kohnak thawn mildun tuhin nung tuhdan relhnakte sik ilesingkhaw ithnak vumah hambir sio i, ithnak thinlung ai luang suakhnak a thai a par ciang i.

4:3-6 Rauhla pehnak pumkhat i hnak khiah kho ngai in pen ruaitu heh remhnak i: Hetaai pawlkom songah lungrualhnak le pumkhat i hnak relhnakte sik ilesing khaw Rauhla lamah pumkhat i tuhhnak thute i. Pumkhat i hnak heh Rauhla ti i. Cen, Sanghnak le umlamhnak khai heh Rauhla naper ai, Pathian pakhat bia ai baptism pakhat tihnak khai Rauhla lam thilthu i. David Guzik in, Khrihfa pawlkom songah remhnak (or) pumkhat i hnak tihnak tu, ciami remhnak (or) pumkhat i hnak cangsuak tuhin sangtu mite in bawnsuakhnak ilo ai, remhnak (or) pumkhat i hnak heh kin ben tawk in kilkhawl tlanghnak sawn i. Cen, ciami remhnak (or) pumkhat i hnak, heh pawlkom ihlahle Pawl (Denominational) lam pumkhat i hnak rel nuamhnak ilo ai, Rauhla thu ah pukhat ihnak ian i. Laivum ah Khrihfa pawlkom heh phun dangdang um thil thai i. Santehhnak: Pong ling dunlo, miphun bang dunlo, a boruak bang dunlo, le thu dangdang bang dunlohnak manin Khrihfa pawlkom um thai i.[2]

Rauhla lehsawng petu heh Khrih i (4:7-11a)

4:7 Minung hnen ai Rauhla lehsawng petu heh Khrih i (Efesa 4:7). Paul in hemi thu heh Korin laikuat ah khai relzo i (1Korin 12:11). Cen, ciami Rauhla lehsawng a relhnakte heh sik fangin laivum minungte Pathian naruaih tuhhnak hrangah hmang tuhhnak, pakhat le pakhat pehzom dunhnak ah hmang tuhhnak thute i. Thukham Hlun songah Israel miphun songin Levi mite heh Ponhlam naper pertu tuhin tumce in ril i. Levi hin songah pervo tumce ṭen zem leh thio i (Mipum siarhnak 3-4). Pathian in a sangtu mite konghoi dan heh pervo tumce ṭen pe in, fungfe neu in amah naper ruaih tlang tuh in pervo (role) bawn sah de i. Rauhla lehsawng heh mi dangdang hnenah phun dangdang in pe i. Ikhalselai, a petu heh Khrih Rauhla pakhat i.

4:8 Lai Thianghlim in, “A sang ber hmun a hleng fangin, ralpom mi tampui khor i; minung hnenah lehsawng pe i,” a tihnak khim i (Efesa 4:8). Rauhla lehsawng pehnak thu heh Thukham Hlun, Saam labu 68:18 songai lang in rel fiang bet i. Hetaah, Saam labu 68:18 songai lehsawng pehnak thu relhnak le Efesa songai relhnak Rauhla lehsawng pehnak thute heh bangdun deuhlo i, tiin Saya Khar Thuan in Efesa laikuat rel fianghnak ah ngan i.[3] Saya Khar Thuan in ciatihai bang dunlo tiin a relhnak tu Lehsawng petute heh bang dunlo, tiin rel i.  Ikhalselai, bang dunlo pha umlo i, tiin ruat thil i. Saam labu 68:18 songai lehsawng pehnak thu a relhnak tu, “A sang ber hmun a hleng fangin” tiin, a rel nuamhnak tu ral nehtu kumpibawi rel nuamhnak i. Cen, ciami ral nehtu kumpibawi in a ral pomhnakte heh a minungte hnenah lehsawng pe tiin, um i. Ral nehtu kumpibawi in, a ral nehhnakte heh a minungte hnenah lehsawng pe ti ca i.

4:9-10 Cen, “hleng i” tihnak sullam tu zai i ni? (Efesa 4:9). A hlanai thu thawn pehzom dunlo bangin um i. Ikhalselai, Efesa 4:9-10 ah Paul ai a rel nuamhnak tu, Jesuh Khrih heh laipua vum, hmun niamber ah a hlenghnak thu rel i. Hebru lai ngantu in khai Jesuh heh can comneu song vancungmi tahin niam deuhah bawn dun ai laivum ah a hlenghnak thu rel i (Hebru 2:9). Paul in minungte hnenai Rauhla lehsawng petu khai heh amah (Jesuh Khrih) thotho i tihnak heh thupui ngai in larruai i (Efesa 4:11a).

4:11b Rauhla lehsawngte: Paul in Rauhla lehsawng petu heh Jesuh Khrih pakhat ian i tihnak heh Efesa 4:7-11a songah fiang ngai in larruai i. Ciami Rauhla lehsawngte heh phunnga in larruai i. Ciamite heh Pawlpui songah naper tuhhnak te i (Efesa 4:12).

(i) Nalangte:[4] Greek pon in Apostolos tihnak heh Apostle tiin, lethnak i. A sullam tu hlathnak, (or) thu phurtu tuhin hlathnak tihnak i. Nalangte tihnak heh phunhnih in larruai i. (A) Thuthangpha phuang tuhin hlathnakte heh nalangte tiin ko i. (B) Thukham Thar songai nalangte a ti nuamhnak tu thuthangpha phuangtu menma ilo ai Khrihfa pawlkom songah thunaihnak sangber naitute heh rel ai, amahte ponghnak le nganhnakte heh Pathian ponkan tluk in ngaisung i. Ciamite ponghnak le nganhnak zaimawzah tu Thukham Thar songai Bible Laithianghlim te i. Nalangte tiin, ko tuhin, (1) Khrih thosalhnak lingpuitu rori i tuh, (2) Jesuh heh mit rori in hmutu i tuh, ti i. Thukham Thar songah Jesuh rilhnak nalang 12 te hlaiah, nalangte songah bethnakte um i. Santehhnak ah, Barnabas, Paul (Nalangte 14:14), James (Bawpa Jesuh ai nau) (Galati 1:19), Silas (1Thessalonica 2:6)[5], Junias, le Andronicus (Rome 16:7). Nalangte tiin a rel nuamhnalber tu, Jesuh Khrih heh thihhnak in thosalzo i, tihnak a sangkhotu, le Jesuh Khrih in a thuthangpha phuangtu tuhin relhnak i tuh, ciate heh Nalangte i, tiin ko tuhhnak i.

(ii) Profette: Thukham Hlun songah profettetu Pathian ponka heh, Pathian canca a pongtute le hmailam thu relcia tute heh profet tiin ko de i (Mipum siarhnak 22:38; Danpesalhnak 18:18-20; Jeremiah 1:9; Ezekiel 2:7). Ciamanin, profet ponghnak sanglotute heh Pathian thu sanglo tiin mawhhlukhnak tuar de i (Danpesalhnak 18:19; 1Samuel 8:7; 1Kumpibawite 20:35-36). Ikhalselai, Thukham Thar san ah profet tihnaktetu Pathian thuthup pongtu ian ilo ai, sangtumi hmuahhmuah ai ponghnak, Pathian ruaihnak ngaingai khai i cello, minung ruahhnak le umhnakte rellianglotute heh profet tiin ko i, tiin, Grumdem in ngan i. Thukham Thar sanah, Jesuh in, profet tihnak ponka hmanglo ai nalangte tihnak sawn hmang i. Zaiman tifangin, Greek pon ai profet tihnak ponka umdan heh Pathian thuthup reltute ian heh a rel nuamhnak ilo ai, a pong tute ruahhnak thawn pong bialbotute khai profet tiin ruat tlang manin i, tiin, ruahhnak nai i.[6] Cen, a cungah nganzo bangin, Thukham Thar san ah, Nalangte tiin kohnakte heh Khrinfa pawlkom songah thunaihnak sangber naitute i ai, amahte ponghnakte heh Pathian ponka tluk in ruat tlang i. Ciamanin, Thukham Thar san ah tu Thukham Hlun san ai profet bang ngaingai heh um nawnlo i. Nalangte heh Pathian thuthup reltu le phuangtu i manin, profet tihnak thawn a rel nuamhnak heh dang dunlo tiin ruat thil thai hlen i.

(iii) Thuthangpha phuangtute: Thuthangpha phuangtute heh profette le nalangte bangin Thuthangpha phuangtu thotho i. A nite heh missionary bangin ramthar nortu deuh i, tiin, Saya Khar Thuan in Efesa laibu rel fianghnak ah ngan i. Jesuh linglotute hnenah Jesuh thuthangpha reltute heh thuthangpha phuangtu tiin, ko de i.[7] Thuthangpha phuangtute tihnak heh a tlangpui thu in phunhnih in rel thil i: (i) Sangtu mite hmuahhmuah heh Jesuh Khrih Thuthangpha karhzai ruaitute i sing.[8] (i) Phunhnihhnak, Thuthangpha phuangtute a ti nuamhnak tu, hlaice deuhin rel thiamhnak le phuang thiamhnak lehsawng a cotute rel nuamhnak tiin, ruat thil i.[9] Efesa 4:11 songah Paul in Thuthangpha phuangtute a ti nuamhnak tu, temce deuh ai rel thiamhnak le phuang thiamhnak lehsawng cotute rel nuamhnak tiin ruat thil i.

(iv) Pastorte: Pastorte ai naper tu Pawlpui cawmdawltu le Pawlpui kilkhawltute i. Liefeld in, Pastor le Zirhtu tihnak pongfang heh Greek pon ah sik fangin a thuhmun, thil pakaht rel nuamhnak i, hlaidang dun thil lo ai, a sullamte heh a nong dunneu i, tiin ngan i.[10] Pawlpui cawmdawltu le kilkhawltute tihnak sullam tu, Pawlpuite khangso tuhin Rauhla rong pe tuh, sanghnak lamah lampial tuhlo in zirh betbotute i, tiin a rel nuamhnak deuh i. Pastorte ai naper tu, Lamhmuhtu, Kilkhawltu, huphimtu, le a kilkhawlhnate heh cawmdawltute i.[11]

(v) Zirhtute: Pastorte heh zirhtute i. Ikhalselai, Zirhtute heh Pastor i siolo i.[12] Zirhtu le Pastor heh a naper ah dang dun deuhhnak um i. Paul in Efesa Pawlpui upate heh, amahte Pawlpui caah tuu khaltu (Pastor) pervo lang tuhin rel i (Nalangte 20:28). Flifeld in Nalangte 20:28 le  1Timote 5:17, Bible te pahnih sirhsan in, Pawlpui upa hmuahhmuah heh Pastor naper pertute i. Ikhalselai, Pawlpui upa zaimawzah ian heh zirhtute i, tiin, ngan i.[13]

Pastor, le Zirhtu te heh a ponfang umdan ngaihven fangin a rel nuamhnak a bangdun i, tiin, ruahhnak um khalselai, a perhnak naper heh a dang dun deuh i. Ciamanin, Pawlpui pakaht songah a umkul tengtenghnaktetu, Pawlpui vumah thunai sangdeuh naitu (Nalang) um kul ai, Jesuh Khrih thu karhzai ruaitute (Pawlpui song lala ah le Pawlpui pualamah) khai umkul i. Cen, Pawlpui kilkhawltu, konghoitu, lamhmuhtu, le cawmtu khai um kul fefo tihnak i. Ciamite hmuahhmuah tu Rauhla lehsawng i ai, a petu heh kin Bawipa Jesuh Khrih i (Efesa 4:7,11a). Paul in Rauhla lehsawng a petu heh Jesuh Khrih i, tiin Korin laikuat ah nganzo i (1Korin 12:11).

Rauhla lehsawngte heh Khrih ruangpum, Pawlpui khangso ruai tute i (4:12-16)

4:12 Khrihfa naper ah ruaih thil ai, Khrih ruangpum khangso ruai tuhin: Efesa 4:11 le 1Korin 12:1-11 songai Rauhla lehsawng thute sik ilesingkhaw, ciami Rauhla naper heh tumce ṭen i. Ikhalselai, a veksen in Pawlpui tungding tuhhnak, Pawlpui thazang pedun tuhhnak, le Pawlpui kilkhawl dunhnak hrangah ruansanhnakte i sio i. Paul in, Rauhla lehsawng pehnak ai ruahsanhnak heh tu, (i) Pathian ai minungte heh a naperah ruaih thil tuhhnak, le (ii) ciatihin, Khrih ai ruangpum (Pawlpui) heh khangso vivo tuhhnak hrangah i, tiin larruai i (Efesa 4:12). Peter in khai, Rauhla lehsawng ning cohnakte heh midangte caah phathnemhnak suahpui tuhhnak hrangah hmang tuih, tiin ti i (1Peter 4:10). Paul in Korin laikuat songah, “Rauhla lehsawng heh zaidang hnak in Pawlpui tungding ruaitu lehsawng ian heh ning daih cuang tuhhnak i” tiin ti i (1Korin 14:12). Rauhla lehsawng cohnakte heh Pawlpui tungding tuhhnak ian ah hmang tlang tuhhnak i.

4:13-14 Rauhla lehsawng heh bulpak nunhnak ah phathnemhnakte: Pawlpui khangso tuhhnak kin ti fangin, a songtlete (or) sangtu mite bulpak nun khangso tihnak ca i. Zaiman tifangin, hetaai Pawlpui a tinuamhnak tu, Biakinn (Building) rel nuamhnak ilo ai, Jesuh Khrih sangtu mite rel nuamhnak i. Rauhla lehsawng cohnak manin sangtu mite nunhnak ah phathnemhnakte heh Paul in phunli in larruai i. (i) Sanghnak pakhat songah umkhawm tlang tuh i sing.[14] Paul in a cungah Pathian in kokhawmhnak tu ruahsanhnak pakhat songah sanghnak pakhat nai tlang tuh ruahsanhnak thawn kohnak i, larruaizo i (Efesa 4:5). (ii) Pathian fapa Jesuh Khrih linghnak ah khangso tuh. Paul in, Kolose khuate hnenah khai Jesuh Khrih linghnak dikcang in nai tlang tuhhnak ngaihharhnak lai kuat i (Kolose 2:2). Jesuh Khrih laivum a umlai ah, mitampui in Jesuh heh ling fiang tlanglo i.[15] Jesuh hnua hluntute in rin Jesuh heh Messiah i, tihnak ling fiang vuallo i (Matthai 16:13-14). (iii) puitling kin cang tuh ve ai, Jesuh Khrih in puitling tiin a tihnak hmun a sangber ah” hleng tuhve i sing. Bible in zirhhnak tampui songah thupui ngai in pakaht a telvehnak tu, sangtu mite heh puitling nun nai vivo ai khangso vivo tuh ti heh thupui ngai in zirh i. Jesuh in vancung ukhnak heh Pakap Ci hmangin santehhnak thawn zir i, a zirh nuamhnak sullam tu, khangso vivo tuh zirh nuamhnak i (Matthai 13:31-32). Hebru lai ngantu in khai sangtu mite heh khangso vivo tuhin rel i (Hebru 5:11-14). (iv) Rauhla lehsawng heh thutak ling fianghnak (or) thudik zirhhnak ling fianghnak i ai, zirhsualhnakte hnawl thiamhnak Rauhla fimhnak phunkhat i. Pathian daihhnak lingfiangtu heh Rauhla thianghlim i (1Korin 2:9-10). Zirh sualhnakte ling fiang ruaitu heh Rauhla thianghlin i (2Timote 3:16; Johan 16:8).

4:15-16 Rem liang in pehzom dun: Jesuh Khrih ian in pehnak Rauhla lehsawng heh Khrih ruangpum Pawlpui khangso ruai tuhhnak thute a ngan i. Ciabenah, Jesuh Khrih heh luber ah dah thiam in, pakhat le pakhat vumah ithnak thinlung nai in thudik rel tlang tuhin forh i (Efesa 4:15). Sanghnak pawlkom songah remhnak taktak um thil tuh in thudik reltlang kul fefo i. Thudik cang rello heh pawlkom siatsuah ruaihnak tian hleng thai i. Minungte in mithmaipha ngah tuhhna hrangah, mah lamṭang ngah tuhhnak hrangah, mah uar deuhhnak ṭan nuamin thudik heh hnawl sawn tu um thai i. Ciabang pawlkom remhnak taktak heh um thillo ai, hnuataber ah pawlkom siatsuahhnak dinhmun tian hleng ruai thai i. Thudik cang dinpuihnak le thudik relhnak heh pawlkom songah remhnak kilkhawl tu pakhat i. Tasakhante pehzom dunsiohnak heh ruangpum semkhim pakhat a cangruai i. Ciabangin, Rauhla lehsawng tumce ṭen cohnakte heh pakhat le pakhat cosang dunhnak heh remhnak i (Efesa 4:16a). Laivum minungte pakhat le pakhat cosang dun tuh tihnak heh a cungai thudik cang rel tuh i sing tihnak thawn pehzom i. Mi pakaht ai Rauhla lehsawng cohnak heh ling thiam sah hlen khalselai, amh uar deuhhnak mi ilo manin (or) amh unau ilo manin (or) kin ngaisang phun minung ilo manin (or) thula a phunphun manin, ciatih ai a linghnak thudik vumah dimpui nuamlo ai, cosang nuamlo heh pawlkom songah um thai i. Ikhalselai, Jesuh Khrih heh luber ah a dahtute in thudik kin linghnak heh Pathian kihzahhnak thawn dinpui tuhhnak i. Ciatihin, thudik dinpui tlanghnak pawlkom heh ithnak thawn khangso tuh tengteng i (Efesa 4:16b).

Laivum mi bangin nung mahih, nunthar le ziaza thar nai tum tuih (4:17-32)

4:17-19 Laivum mite: Efesa khanpui 4 heh Pathian ai kohnak thawn mildun in nung tlang tuhhnak thu in hamthok i (Efesa 4:1-6). Cen, sanghnak pakhat nai tlang in, lungrual ngai in Rauhla lamah khangso vivo tuh thute rel bet i (Efesa 4:7-16). Cen, Paul in ralring ngai in nung tlang tuhhnak thu in peh leh thio i. Ciatihai, ralring tuhin a relhnak tu, laivum mite bangin nung tuhlo in rel i (Efesa 4:17-19). Efesa khuate heh Paul in thuthangpha rel fawmhnak, mi-piangthar ngom neuneu i, tiin Saya Khar Thuan in Efesa rel fianghnak ah ngan i.[16] Cen, amahte san laiah Efesa khuapui ( ahlaice in Paul in thu rel bantawk pawlkom minungte), heh laivum dan ah diriam ngai in a nung tlang tute (mi-piangtharlote), i. Ciabang minungte karlak ah, minung tawl neu in, ciami laivum dan ai nunghnak, nunhlun heh hlum in Paul ai zirhhnak nunthar thu a hluntute i, tiin Foulkes in Efesa laikuat rel fianghnak laibu ah, Efesa pawlpuite dinhmun heh larruai i.[17] Efesa khuate nundan heh Paul in a cung (Efesa 2:2), ah khai lar ruaizo i. Hetaah, Paul in laivum dan ai a nungtute thinlung umdan relfianghnak ponka (Greek pon) a hmanghnak heh, thu rel thillo, thu cuk thillo mi-lungruh tawpkhawk tihnak rel nuamhnak ponkate hmang i, tiin Efesa rel fianghnak nganhnak laibu tamsawn ah um i.[18] Paul in hmanghnak ponka (Greek pon) um dan heh Saya Khar Thuan in tun san minungte thinlung ruahdan thawn danglamhnak um cuanglo i ti ai, ciami thinlung umdan heh thupui phunthum in lar ruai in rel i: (i) Thinlung ruh tawpkhawk, mah sualhnak khai lingdunlo lawlaw, lingdun khai tumlo, rel dun khai thillo, mi thinlung, (ii) ciatihin, sualhnak songah thukze lutso hang manin hmaisong pha khai ling tlang nawnlo mite i, ti i. (iii) Cen, zawnruathnak thinlung nailo, mah bawn nuamhnak (or) mah ngah nuamhnak te hmuahhmuah mite mithmai khai siklo, hmaisong pha khai linglo tute i, tiin rel nuamhnak ponkate i, tiin ti i.[19]

4:20-24 Nunthar le ziaza thar naitumtuih: Laivum minungte in kin hnikpon silfeh hmang tlak nawnlohnak thil hlunte heh sil nawnlo ai lon de bangin, Khrihfan sanghnak manin nunthar in kin nung tuhhnak hrangah hmangtlak nawnlo mi nuncan ziazate (nunhlunte), heh lon kul i, tihnak thu heh Paul in Efesa 4:20-32 ah rel i. Santehhnak ah, Mi pakaht heh thawngtohnak in luat ai, thawngto tute sikhak angki heh sil hlen ilekhaw, a hmasaber ah angki thleng ruai tuh i. A silhnak angki ain thleng ilo ai, a thinlung khai luathnak ngah ai, a pongdan, a lailengdan miluat bangin pong i, thawngto bangin ruat nawnlo, pong nawnlo i.

4:20-21 Ciabangin, Jesuh Khrih thu lingzo hnuaah, linghlan ai ruahhnak thawn bawngdun thil nawnlo i (Efesa 4:20). Khrih ling hlanah thil sual le suallo khai hlaidang thiamhnak thinlung nailo, zawn ruathnak thinlung khai nailo, hmaisong tuhpha khai linglo i. Ikhalselai, Jesuh Khrih thu kin linghnak tu ciabangte ilo i.Jesuh Khrih thu heh zir ngahzo ai, ciami Jesuh Khrih songah thutak zirhzohnakte i si (Efesa 4:21). Thurel thillo, thucuk thillo, thudik khai linglo, sualhnak khai ling taktaklo, ciabangin thinlung ruhte heh Jesuh Khrih Rauhla in zirhzohnak minungte tu, thu dik (or) thutak khai ling thiam ai, minungte dikcanglohnakte khai hmudun thiam, thu zirhdun khai thil, konghoi dunkhai thil ai, zawn ruathnak thinlung khai nai tuhhnak i. Paul in Rome laukuat songah, Minungte ṭawnṭai ze manin Dan hmangin Pathian naper thil nawnlo i. Ciamanin, Pathian in Fapa Jesuh Khrih hlat ai minung songai sualhnakte heh siatsuah sio i. Caami Fapa tu sualhnak hnawlruai tata tuhin minung ihnak thawn hleng i. Fapa songah Rauhla Dan hlun in a nungtute heh Pathian mithmuh ah dingfelhnak a bawntu mi semkhim i, tiin ngan i (Rome 8:3-4). Jesuh Khrih thu heh zir ngahzo ai, ciami Jesuh Khrih songah thutak zirhzohnakte i si (Efesa 4:21), a ti fangin thutak linghnak thinlung khai heh Jesuh Khrih thawm in tiheh lar i. Efesa laikuat a thokhnak ah zaizongza heh Jesuh Khrih thawm in semkhim ruai tuh heh Pathian ai tumtek ciahnak i, tiin fiang ruaizo i (Efesa 1:3-11). Ciaheh, Paul in hataah not lehsal i.

4:22 Nunhlun heh lon tuih: Hataah Paul in rel nuamhnakber tu, nunhlun heh lon ai nunthar in nung tuhhnak thu rel i ai, (1Korin 5:17) songai relhnak thawn a thu bang dun i. Ning nunhlun heh lon tuih. Zaiman tifangin ciami nunhlun tu ning thi ruai tu i (Efesa 4:22). Minungte nuncan ziaza kongcung ruat ilesingkhaw, a hampuiber tu thinlung ruahhnak i. Thinlung in ruathnakte heh hmurka in pongsuak, kut in bawnsuak (or) persuak, ke in fehsuak de i sing. Thingkung pha in thai pha thai i. Thingkung hnawm in thai hnawm thai i. Ka in thinlung songai umhnak pong i (Matthai 12:33-35). Efesa khuate ai lon tuhhnak nunhlun tu, a cungah lar ruaizo bangin, zawn ruathnak thinlung nailohnak, hmaisong khai linglohnak thinlung, thu zirh thillohnak, lung ruhhnak thinlungte heh Jesuh Khrih thu zir ngahzohnak thawm in thleng sio tuhhnak thu rel i.

4:23 Siamtharmi i tusawn ih: Paul in, “Ning thinlung le ning ruahhnak heh siamtharmi itusawnih” tiin, ti i (Efesa 4:23). Greek pon in, a thar (new) tihnak ponka heh sullam phuhhnih um i: (i) lingruai dun tharhnak lam rel nuam deuhhnak, le (ii) a thar in thok lehsalhnak lam rel nuam deuhhnak, tiin phunhnih um i. Hetaah, Paul in hmanghnak ponka tu, a thar in thok lehsal tuhhnak rel nuam deuhhnak ponka hmang i.[20] Ciamanin, thinlung siamtharmi i tusawnih, a tihnak tu, Jesuh Khrih thu zir ngahhnak songah ruahhnak thar, thinlung thar nai tuh rel nuamhnak i. Thinlung ruahhnak hampuiber heh Jesuh Khrih thuthar amahte zirh ngahhnak vumah hambir i. Ciami thinlung tu, mah le mah sualhnak hmudun ai, thu rel dun le thu cuk dun khai thil i. Puarthaulo, hngal fawnlo i. Zawn ruathnak nai in nung ai, midang mithmai sik in nung thiam i.

4:24 Nunthar sil tuih: Pathian hmuihmel bangin bawnhnak, a tifangin, ruangpum nai hmuihmel rel nuamhnak ilo i. Pathian tu Rauhla i. Cen, a hmuihmel a ti nuamhnak tu a i hnakte i. Pathian ihnaktetu, ninghiohnak, ngaihharhnak, ithnak, dikcanghnak, thianghlimhnak, titebangte i. Hetaah, Paul in Pathian i hnak a relhnak ah,  a dikcang le a thianhlim ian larruai i (Efesa 4:24). Pathian minung (or) Khrih ah siamtharmi, mithar nunhnak ah Pathian ai hmuihmel larruai thilhnak tu, dingfelhnak nun in nung le thianghlim nun in lar ruaihnak ah khaikhawm sio i, tiin Foulkes in ti i.[21] Nunthar in nung tuh i sing kin tifangin, kin thinlung ruahhnak thleng hmasa kul i. Thinlung ruahhnak thlenghnak le nuncan ziaza heh a khan dun thillo hnak thu i. A pehzom dun i. Minungte thinlung ruahhnak fiangruaitu heh kin pong suakhnak pon le kin bawn suakhnakte ah lar de i.

4:25-32 Nunhlun lon ai nunthar sil: Nunhlunte lon tuih tiin, a tifangin, ciami nunhlunte canca nunthar le ziaza thar nai tum tuh heh Paul ai zirhhnak i. Ciami nunthar le ziaza tharte tu dingfelhnak le thianghlim nun in huap ngahsio i ai, ciaheh Khrihfate nunmawi kin tidehnak khai i.

4:25 Thudon relmah thudik reltu: Paul in sualhnak hmuahhmuah lon sio tuh tiin, a tlangpui thu in rello ai, a lon tuhhnak sualhnakte rel deuhhnakte um i. A hmasaber ah thutak doral ihnak thudon thu heh lon ruai i. Thundon tihnak tu thu dikcanglo tihnak i ai, ciami thudon heh phun khathnak in tam lar ruai thil i. Thu dikcang ling hlen ai dinpui nuamlo khai heh thudon dinpuitu cang thotho i ai, hnuataber ah Khrihfa pawlkom siatsuah ruaihnak tian hleng thai i. Thu dikcang dinpui nuamlo heh thula pakhathnak in tam um thai i. Mi ṭhenkhat in thu dikcang ling khalselai, rel nuamlo dinpui nuamlo khai um thai i.[22] Cen, mi ṭhenkhat tu lingfianglo manin thudon rel khai um thai thotho i. Ciabang minungtetu thu heh thupui in ruat cello khai um thai ai, (or) amahte ruat nuamhnak sawn heh thupui ah dah in thu ruat manin khai um thai i. A dang ṭhenkhat tu thu ruat cucalo manin pong bialbo ai thudon rellam rin lingdunlo khai um thai thotho i. Santehhnak ah Profet Hananiah: Judah mite heh Babylon mite in sal tuhin pom tlang awng ai, kum sawmsarih song kumpibawi  Nebuchadnezzar kut hniaah um tuh heh Pathian in Judah mite hrang ah tumtekhnak i (Jeremiah 29:10-11). Ikhalselai, profet Hananiah in, Babylon kumpibawi hathnak heh Pathian in hnawmcanzo i. “Kumhnih songah kumpibawi Nebuchadnezzar in Babylon ah a thiar siohnak Biakinn thilrite heh letpui tuh sio ing, Babylon kumpibawi tu siatsuah tuhsio ing, tiin Pathian in ti i” tiin, profet Hananiah in thu dikcanglo thu rel i (Jeremiah 28:2-4). Hnuateber ah profet Hananiah tu thudon rel manin thi i.

Hetaah, profet Hananiah ai relhnak thu ruat sal ilesingkhaw, thudik tlawmlai tel in thudon rel i. “Pathian in tawkzohang ti hlanlo Babylon khuaah um tlang tuh i. Ciahnua fangi kaimah in let pui leh tuh ing (Jeremiah 27:22),”  tihnak Pathian thudik heh Hananiah in hmang i. Ikhalselai, kum sawmsarih hnua fangin letpui lehtuh (Jeremiah 29:10), tihnak thu tu rel nuam nawnlo i.

Tunlaisan Pathian thu reltu minung tampui in, Pathian thu dik ngaingai heh rel nawnlo ai, minungte za hiam tuhhnak thu ian rel tu khai um thai i. (A hlaice in, hlawhtlinghnak le anghnak (ကျမ်းမာချမ်းသာ သတင်းကောင်း – Prosperity gospel), ian relhnak thute.) Thudon tihnak heh sullam phunkhat hnaktahin tam um thai i. A tlangpui thuin, tumperpo in thudon rel le ruat cucalo in thudon relngah, a kontihbang in rel ita inkhai thudon tihnak heh pawlkom siatsuah ruai ben ai, sanghnak lamah khai lampial ah feh pui ruai thai i. Ciamanin Paul in, “Thudon rel nawn mah ih, pakhat le pakhat thutak rel dun tuh sawnhnak i sing. Zaiman tifangin Khrih ruangpum songah songtel ṭen i sing” tiin ti i (Efesa 4:25).

4:26 Thinrawhnak nilutpui mah: A pahnihhnak nunhlunte lon tuhhnak a relhnak tu thinrawhnak thu i. Thinrawhnak in sualhnak songah na lutpui mahseh! Minungte heh thula a phunphun manin thin kin raw thai i. (i) Thil heh a i tuhhnak bangin ilohnak hmu fangin khai thinraw thai i. Santehhnak: Jesusalem Biakinn songah thilzuar hmu manin Jesuh Khrih in thilzuartute thilrite letsah sio (John 2:13-17). Ciataah Jesuh Khrih heh thinraw i tihnak ponka larlo khalselai, a thil tidante heh thinraw lar ruaihnak thil tidan i.[23] (ii) Kin daihdan bangin thil umlo fangin khai thihraw de i sing. Santehhnak: Minungte sualhnak heh Pathian thiraw ruai i (Efesa 2:3; Rome 1:18). Laivum minungte khai kin fate heh kin daihdanlo in um ilekhaw kin thinraw ve de i. (iii) laivum minungte heh thinraw tlaklo (or) thinraw tuhlohnak thu vumah thinraw thai de pah i sing. (iv) Thinraw tuhhnak thu manin thinraw khai um thai i. Santehhnak: thurelhnak sang dunlo manin khai thinraw dun thai ai, naper hlawhtlinglo manin khai thin kin raw thai i. Cen, Saya Khar Thuam in tu minungte thinrawhnak heh phunhnih in lar ruai i: (a) Mah hrang ian ruat, midang zawn ruatlo manin thinrawhnak, le (b) midang hrang, mitampui hrang ruat manin thinrawhnak, tiin, phunhnih in lar ruai i.[24]

Paul in Efesa 4:26 ai relhnak, “Thinrawhnak in sualhnak songah na lutpui maseh” tihnak heh a cungai thinrawhnak phunli kin lar ruaihnak thawn sik kom tuh ilesingkhaw, pathumhnak (iii) le palihnak (iv) ai relhnak thinrawhnakte heh rel nuamhnak bangin ruat thil i. Ikhalselai sangtu mite in zaibang thula manin thinraw tuhpha thu tawk ita inkhai, kin thinrawhnak manin thil sual bawnngah tuhlo heh thupui ngai in ralring tuhhnak i sing. Thinrawhnak heh nilutpui tuhhnak ilo i, supben tuhin zuam tuhhnak i. Minungte heh thinrawhnak sup benlo in thilsual bawn ilesingkhaw, ciami thil sual heh zai kom in khai minungte caah thil pha suahsal awnglo i. Minungte thinraw fangin zawn ruathnak thinlung nai nawnlo, suphnak thinlung khai nai nawnlo ai, ithnak thinlung khai naiben nawnlo ai, pakaht le pakhat pehzom dunhnak khai siatsuah ruai thai ai, remhnak khai pai ruai thai i. Hnuataber ah Pathian thawn pehzom dunhnak kin Rauhla nunhnak tian siat suah thai i.

4:27 Satan heh canpha pemah: Satan heh canpha pemah tihnak le na thinrawhnak heh nilut puimah tihnak heh a thu peh zom dun i. Foulkes in, “Thinrawhnak tihnak tu, Satan hrangah dawngkham i. Thinraw supbenlo ilesingkhaw Satan lut tuhin dawngkham hon thawn bang dun ai, minungte thinlung songah a naperte persuak tuhin caanpha pe thawn bang i” tiin ti i.[25] Satan caan pha pe tihnak heh thinraw sup benlohnak ian ilo ai, thinlung songah lai lung thilri heh thupui sawnah ruat, taksa daihhnakte sawn heh thupui sawnah ruat, cen, laivum thubuaite sawn heh thupui sawn in buaipui, hemite hmuahhmuah thupui sawn in ruathnak thinlung nai khai heh Satan hrangah caanpha pe thawn bang dun thotho i. Minung tu thinlung ruahhnak in ukhnakte i sing. Ciami thinlung ruahhnak heh Pathian thu in khuk (influence) ruai tuhhnak i. Pathian thu in thinlung ruahhnak khuk (influence) lo ilekhaw laivum thute in kin khuk tuh betbo ai Satan hrangah dawngkham hongsah betbo thawn bang tuh i.

4:28 Ruko mah. Naper tu lai mifarahte bawn tumtusawn: Nunhlunte heh lon tuhin rel fangin sualhnak hmuahhmuah lon sio tuh tiin, a tlangpui thu in rello ai, a lon tuhhnak sualhnakte rel deuhhnakte um i. Hetaah, Paul in ruko mah, mifarah bawn bentu dinhmun ah um tum tu sawn tiin ti i. Ruko a rel nuamhnak heh midang thiri a naitu linglo in langsahhnak ruko rel nuamhnak i. Zaiman tifangin, “Mah le mah cawm bentu cang tuhin le mifarahte bawmtu cang tuhin ku rori in naper tu seh” tiin thazang pehnak um i. Tunlai san ah ciabang ruko tu um nawnlo tluk i. Ikhalselai, hlanlai, Paul te san laiah thil ru dun heh tam ngai i ti i. A hlaicein lawng com hmun le mitampui umhnak hmunte ah ruko tam cuang ti i.[26] Mi thil ru ai pum cawm dun tihnak tu mi hmuniamhnak minautathnak i. Ciamanin, mah le mah cawm dun tuhhnak hrangah naper ai, mifarah le minautate bawmbentu din hmun tian hleng ben tuhin, ning kut rori in naper tuih, tiin tha pe i. Sangtu mite rinsan tlak le kihzah upat tlak in nung tlang tuh heh Paul ai tumtekhnak, tiin ruatsah thil.

4:29 A zatute in phathnemhnak ngah thil tuhhnak ponkapha: Ponka sia hmang mahih, ciahnaktah in ning ponghnak a zatute phathnemhnak suakpui tuhhnak ponka pong tuih. Minungte tha pedunhnak ponka le thupha rel dunhnak poka heh a zatute caah tluksiahnak lamah a fehlitute heh tuding lehsalhnak ah cang thil thai i. Cen, minung ponka thotho in rinsantlak sanghnak naitute khai bah ruai thai i.

Ponka pha in midang tungding lehsal: Pathian minung Elisha in Syria ralbawi Naaman heh Jordan tii songah velsarih takhlu ruai fangin, ralbawi Naaman heh thinraw ngai i (2Kumpibawite 5:10-11). Ikhalselai, ralbawi Naaman hiangai umtu a hnenumte in a bawipa heh, “profet in thil harsa na ruai selai bawn tuh ang si, tun tu takhlu na ruai menma bang e,” tiin, ponka pha, thupha a ponghnak manin ralbawipa Naaman heh a thinrawhnak lawm ruai i. Ciahlaiah, cakhnak khai ngah i (2Kumpibawite 5:13-14).

Ponka dikcanglo in sangkhohnak siatsuah: Job rualpui pathumte, (Eliphaz, Bildad, le Zophar) ponka dikcanglohnak manin Job sangkhohnak bahtiar i. Ciamanin amahte vumah Pathian thinraw i (Job 42:7). Job heh thil sual bawnlo, rinsantlak Pathian biatu i (Job 1:8; 2:3). Cen, Job harsa a tuarhnak heh, ciatihai rinsan tlak Pathian biatu i manin Satan in Job naihnak le a pum taksa siatsuah hnak i (Job 1:9-12; 2:4-7). Pathian in Job sanghnak heh rinsan man in Satan in siatsuah tuhin ngenhnak heh siang i. Pathian rinsanhnak bangin Job heh rinsan tlak sangkhohnak nai hlen i (Job 1:21; 2:10). Rinsan tlak Pathian biatu Job heh, a rualpuite in hnem i (Job 2:11-13). Ciahnua fangin Job heh phuncam thok i hang (Job 3:1-26). Job rualpuite in Job heh, Pathian hmaiah sualhnak bawn manin harsa tuar i si, ciamanin sualsirtu, tiin ti dekdo i (Job 4-31). Ciafangin, Pathian in rinsanhnak Job heh, “Pathian in mi ṭawnṭai le bawmtu nailo bangin i bawn manin, Anite (Job rualpuite) thinrawhnak heh i vumah i burh dekdo i” tiin Job heh thanau i hang.[27] Ciahlaiah, Pathian kihzahlohnak ponka tian pong i (Job 40:5). Job tha nau ruaitu le Pathian khizahlohnak ponka tian pongsuak tuhin a bawntu heh a rualpui pathumte i. Ciamanin, Job rualpui pathumte heh Pathian thin raw i (Job 42:7).

Minungte ponka heh khamhnak umlo, zalen ngai in pong thil i. Ikhalselai, ciatihai zalem ngai in kin ponghnakte heh kin hiangai umtute caah thazang pehnak ponka, tung dinghnak ponka i tuhhnak i.

4:30 Pathian ai Rauhla Thianghlim: Rauhla Thianghlim tu Pathian ai i. Ciami tu Pathian le minung pehzomhmun i: Rauhla Thianghlim thu heh relfiang harngai thu pakhat i. Rauhla Thianghlim tu hmuh thilhnak ilo khalselai, a naper heh minungte ruahhnak, nuncan zia, le ponka te in lar de i. Ciamanin, Rauhla Thianghlim tihnak tu Pathian le minung pehzom dunhnak hmun i (Rome 8:16). Watchman Nee in, Pathian ai ninghiohnak, tihnak ponka ah thupui pathum komkhawm i, ti i. Ciamitetu, Pathian ai thutiam, Pathian ai i hnak, le Pathian ai Thukham, te i. Pathian heh minung thawn Thukham bawn tihnak sullam tu, a huham heh ṭhum dun in, hruangnai minung ihnak songah um tuhin thin niamhnak thawn lungkhim dun i. Ciaheh, laivum minungte in Pathian ihnak kin naïve thil tuhhnak lampui kin bawtsahhnak a ninghiohnak i.[28] Hebru laingantu in Pathian ai Thukham Thar tu minungte thinlung songah ngan tuhai, minungte ruahhnak vumah dahtuh, tiin ngan i (Hebru 8:10). A cungai kin nganzohnak ah sik ilesingkhaw Rauhla Thianghlim heh minung ai ilo in Pathian ai sawn tihnak lar i. Sangtu mite hnenah Rauhla Thianghlim pe tuhheh Pathian thutiam i (Nalangte 1:4). Aohnak thuthangpha cosang tute heh Pathian minung cangzo tihnak hnikhnaihhnak heh Rauhla Thianghlim i (Efesa 1:13; Rome 8:9). Rauhla Pathian fa larruaihnak khai i (Rome 8:16; Galati 4:6). Pathian daihhnak heh sangtu mite ling ruaitu khai Rauhla i (1Korin 2:9-10).

Lungsia ruaimah: Jesuh in miurte cakruai, mitcawte khua hmuruai, khuasia molhnakte khuasia hnawtsah hnak heh Farasite in a ling fangin, “Khuasia a hnawt benhnak tu khuasia bawi Beelzabul in huham a pe manin i” tiin ti, Farasite in Jesuh khiah zohsuam i. Ciafangin, Jesuh Khrih in, “Fapa zohsuamtu tu ngaithiam thil i. Ikhalselai Rauhla Thianghlim ngaithiam tu ngaithiam tuhlo i” tiin ti i (Matthai 12:31). Rauhla huham in ngaihsunurkul a bawnhnak zohsuam heh Jesuh in daihlo i.

Rauhla Thianghlim naper heh a phunphun in relpha um i. Donald Gee nganhnak laibu sirhsan in Rauhla Thianghlim naper hmuahhmuah heh a tlangpui thuin phunhnihin khan thil i:[29] (i) Rauhla thai – Sangtu mite le Pathian pehzom dunhnak Rauhla naperte i. Santehhnak ah: Sanghnak, muanghnak, anghnak, rintlak i hnak, hemite tu Pathian le sangtumite pehzom dunhnak te i. (ii) Rauhla lehsawng – Sangtu mite Pathian naruaih tuhhnak hrang ah ruahsah thawn pehnak Rauhla lehsawng te i.

Pathian in ruahsanhnak thawn kin coruaihnak Rauhla lehsawngte khai heh amah a i tuhhnak bangin hmang thiam kin kul i. Peter in, “Pathian lehsawng dangdang kiltu pha ning i bangin a hnenin ning ngahhnak lehsawng heh midang phathnak hrangah hmang tu ṭen ih” tiin, ti i (1Peter 4:10). Cen, kin rualpuite cohnak Rauhla lehsawng khai ling thiam sah kul ai cosang sah khai kul i. Ciabangin, Rauhla thai te: Sanghnak, muanghnak, anghnak, rintlak i hnak, le a dangdang, Pathian thawn pehzom dunhnak khai phatak neu in kilkhawl thiam kul i. Pongka dang deuhin rel ilesingkhaw, Pathian thawn pehzom dunhnak heh cat tuhlo in kilkhawl thiam kul i, ti ca i.

4:31-32 (Nunhlun) Bo ruaituih lai, a tumrul (Nunthar) dah tuih: A cungai relhnak “Rauhla Thianghlim lungsia ruaimahih” tihnak thawn pehzom dun i. Hetaah Paul in lar ruai deuhhnaktu, a cungah Rauhla lehsawng tiin kin huapruaihnak songaite i: mi huahnak, ral dunhnak, taksa hiamhnak, thinrawhnak, hau dunhnak, le zohsuam dunhnakte heh com tuhih, tiin ti i. Hemite hmuahhmuah sik ilesingkhaw minung le minung vumai pehzom dunhnak kong cungte i ai, bawn phalo, hmang tuhlohnak thute i. Ciaheh Paul in, “bo ruai tuih” tihnak ponka hmang i. Ciami bo ruaizohnakte tumrul ah ninghio dunhnak le ngaithiam dunhnak thinlung in thleng tuh in rel i.


[1] Steven E. Young, Our Brother Beloved: Purpose and Community in Paul’s Letter to Philemon, (Bylor University Press, 2021).

[2] David Guzik, <https://enduringword.com/bible-commentary/ephesians-4/>., ah 07 April 2025 nia ah sikhnak.

[3] Khar Thuan, Thukham Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hrekio Commentary Series, Vol. 9. (second edition), (MBC Press, Yangon: Chin Baptist Union, 2022), 205-06.

[4] Wayne Grudem, Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine (Second edition), (Inter-Versity Press, 2020). 1116-22.

[5] 1Thessalon 2:6 ah, Khrih ai nalangte kin i bangin,tiin, ngan ai Silas hing tello i. Ikhalselai, “Kin” tiin a tinuamhnaktu Silas thawn i. Zaiman tifangin, Paul le Silas heh Thessalon khua ah feh kawm awng i (Nalangte 17:5).

[6] Ibid., 1294-96.

[7] Khar Thuan, Thukham Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hrekio Commentary Series, Vol. 9. (second edition), Steven Hre Kio (editor), (MBC Press, Yangon: Chin Baptist Union, 2022), 210.

[8] Thuthangpha phuangtu tuhin tumce deuhin lehsawng cotu i lo ai, Sangtu mite nin siar kin nunhnak phuang tihnak ca i.

[9] John Dickson, The Best Kept Secret of Christian Mission: Promoting the Gospel with More Than Our Lips, (Zondervan, 2010), 149-52.

[10]Walter L. Liefeld, Ephesians: The IVP New Testament Commentary Series, (InterVersity Press, 1997), 104-05.

[11] Paul I. Enn, The Moody Handbook of Theology (revised and expanded), (Moody Publishers, 2014), 287-88.

[12] Ibid.

[13] Walter L. Liefeld, Ephesians: The IVP New Testament Commentary Series, (InterVersity Press, 1997), 104-05.

[14] NIV Bible ah siar ilesingkhaw, (Until we all reach unity in the faith” tiin, um i (Efesa 4:13).

[15] Thuthangpha laibute, Matthai, Mark, Luka, le John te songah Jesuh heh Pathian i, tiin sang tlanglo ai, minung tamsawn in ling fiang tlanglo i. Judah mite in khai, Pathian in Jesuh Khrih thawm in lampui thar bawnhnak heh ling thiam tlang lo i (Rome 10:1-4).

[16] Khar Thuan, Thukham Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hrekio Commentary Series, Vol. 9., (Second edition), Steven Hre Kio (editor), (MBC Press, Yangon: Chin Baptist Union, 2022).

[17] Francis Foulkes, Ephessians: An Introduction and Commentary, Tyndale New Testament Commentaries-10.,(InterVarsity Press, 1983).

[18] David Guzik, Francis Foulkes, Walter L. Liefelf, le Saya Khar Thuan, hemite in Efesa khuate thinlung ruhdan rel fianghnak a nganhnakte heh amahte hmudan bang dun sio i.

[19] Khar Thuan, Thukham Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hrekio Commentary Series, Vol. 9., (Second edition), (MBC Press, Yangon: Chin Baptist Union, 2022).

[20] Francis Foulkes, Ephessians: An Introduction and Commentary, Tyndale New Testament Commentaries-10., (InterVarsity Press, 1983).

[21] Ibid.

[22] Hemi, “Thu dikcang dinpulo heh thudon dinpui i,” tihnak thu heh a cung Efesa 4:15-16 rel fianghnak nganhnak ah siar bet thil i.

[23] Walter L. Liefeld, Ephesians: The IVP New Testament Commentary Series, (InterVersity Press, 1997).

[24] Khar Thuan, Thukham Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hrekio Commentary Series, Vol. 9., (Second edition), (MBC Press, Yangon: Chin Baptist Union, 2022).

[25] Francis Foulkes, Ephessians: An Introduction and Commentary, Tyndale New Testament Commentaries-10., (InterVarsity Press, 1983).

[26] Khar Thuan, Thukham Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hrekio Commentary Series, Vol. 9., (Second edition), (MBC Press, Yangon: Chin Baptist Union, 2022).

[27] Job 29-31 songai thupui heh Job ai tha nauhnak thute i. Pathian in i hnongzo i, Pathian in i hlumzo i, Pathian in i bawm nuam nawnlo i, tiin Job in ruat i. Ciatihai, ruahhnak a hleng ruaitu heh Job rualpuite ai ponka manin i.

[28] Watchman Nee, The Better Covenant, (Christian Fellowship Publishers, 1982).

[29] Donald Gee, Concerning Spiritual Gifts, (Gospel Publishing House, 2007).

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *