Filipi Laikuat Songai Pathian Thu

Thu hmaihoi

Filipi Pawlpui

Filipi Pawlpui tu Paulte san lai ah Macedonia ram (tun san ah Greek ram), ai Pawlpui i. Bible thiamte in Filipi Pawlpui heh Europe ram song ah, a hmasaber Pawlpui i ai, Paul in hamthok awnghnak Pawlpui, tiin ruahhnak nai vek i.[1] Paul, thuthangpha phuang velhnih a vak fangin Asia ram [2] ah feh i. Ikhalselai, Jesuh Rauhla Thianghlim in, Macedonia lam sawn ah feh tuhin rel i (Nalangte 16:6-10). Paul, Filipi khua ah a hleng fangin Thyatira khua mi, Lydia inn ah ben awng i (Nalangte 16:15). Ciatihin, Lydia heh Filipi khua ah hmasaber Pawlpui dingtu ah cang i.

Filipi khua[3]

Filipi khua heh Macedonia peng ai Rome cozah ukhnak khuapi pakhat i. Paul heh Rauhla Thianghlim ruaihnak in Macedonia ram ah feh  fangin Neapolis khua ah feh i. Neapolis khua heh lawng comhmun khua i. Cen, Filipi khua (Khua hlun, Paulte san lai ai khua) heh  Neapolis (Tun san ah Neapotis heh Kavala tiin ko i) thawn kilometers 15 dung, peng 10 dung, hla dun i ai mawṭaw thawn feh fangin minit 10 dung feh kul i.

Filipi khua heh Krenides tiin ko awnghnak khua i ai, Thasos tiin kohnak tikulh (island) ai umtu Greek miphunte in a hmasaber um thok awnghnak khua i. Kum zaicamlo hnua ah, Macedonia kumpibawi Filip II (Filip pahnihhnak), Alexander the great ai pa (father), in amah hming suang in Filipi tiin, khua hming pe awng lehhnak i.[4] Thukham Thar san (Paulte san) dungah Filipi khua heh Rome cozah ukhnak, Macedonia peng songai khuapui thupui ngai pakhat i.[5] Filipi laikuat relfianghnak ngaantu Fee [6] in, Filipi khua heh a hnia lam ai bangin ngaan i: Rome ukhnak kum zaimawzah rai hnua ah Rome kumpimangbawi Augustus in Rome ukhnak hnia ah dah ai, ralkap bur (Battalions) dah hmun, hmunpi ah hmang i. Filipi khua heh khuapi pakhat i awng ai, miphun cokrawi um tlanghnak khuapui i. Cia san lai ah Latin pon heh cozah pon (official language), in hmang i. Ikhalselai, khuapui songai umtu mipuite in Greek pon heh hmang tlangpui sawn deuh hnak khuapui i.

Filipi khua ah Paul le a rualpuite

Paul le Silas thuthangpha rel in khualtlawng a velhnih vakhnak a vak fangin Filipi khua ah hleng awng i (Nalangte 16:12). Filipi khua ai nupang pakhat hmailam thu rel in a bawite hrang tangka sisaktu heh Paul in a songai khuavang heh Jesuh hming in hnawt sak i. Ciami nupangnu naitu bawite in amahte tangka lut hmun nai tuh nawnlo hang manin Paul le Silas heh a roh ngai in vit ai thawng ah dah awng i. Paul le Saila heh thawng in songah sawngen ai Pathian thangphathnak la sa kom i. Mangrinlo in a roh ngai in hlinhlin ai thawng inn tu a ham tian hlin sek i. Thawng inn dawngkhamte hong sio ai, thawngtote khithnak thir cikcinte khai dolh sio i. Thawng inn uktupa in thawng inn dongkham hongsio hnak a ling fangin, thawngtote heh tlan sio tuh zo, tiin ruat ai amah le amah rekdun tum i. Ciafangin, Paul in, thawng inn uktupa heh, nangmah le nangmah tuahmawh dunmah, kin vek in kin khim sio i, tiin rel i. Hnuataber ah Filipi thawnginn kiltu bawi heh Jesuh sangtu ah cang awng ta i (Nalangte 16:16-34).

Cen, Nalangte laibu songai Paul khualtlawng vakhnak thute sirhsan tuh ilesingkhaw, Paul khualtlawng velthumhnak a vak fangin Filipi khua ah hlenghnak thu nganhnak umlo khalselai, Macedonia ram song ah tlawng zianzo ai thape betbo i, tiin um i (Nalangte 20:1-2). Cen, Filipi khua heh Macedonia peng songai khuapui pakhat i. Ciate heh, Thukham Thar laibu songah Paul le Filipi khuate pehzom dunhnak thu ling thilhnak i.

Filipi Laikuat le a ngaan kum

Paul in Filipi laikuat heh AD 60-63 karlak dungah ngaanhnak tiin umhnak nai tlang ai Epafroditus hnenin kuathnak tiin, Bible thiamte in um tlang i. Epafroditus in Filipi laikuat phurhnak thu heh 2:25-30 rel fianghnak ah siarbet thil i. Paul in Filipi laikuat a ngaan fangin amah Paul heh thawngto tengah ngaan tiin ruat thil ising (1:7). Zaikom kum ah thawngto, ti le, kon khua thawnginn ah to? ti heh linglo ising. Australian College of Christian Studies tihnak Bible tlawng ai, “Introduction to the New Testament” tihnak zirhhnak sirhsan in Filipi laikuat a ngaah hnak kum heh phunthum in rel i.[7] (1) Pakhathnak ah, AD 60 dungah ngaan: Paul thuthangpha rel in khualtlawng a vakhnak, a velthumhnak ah, Paul heh jerusalem ah hleng ai, Judah mite in pom i. Cetihin, Paul heh Rome ralbawite Klaudious Lisias kut ah hleng ai, Klaudius Lisias in Paul heh Sisaria khua Mangki Felix hnenah kuat awng  i. Cetihin, Paul heh Sisaria ah kumhnih song thawngto awng i (Nalangte 21:17-26:32). Paul Sisaria khua ai thawng a to tengah Filipi laikuat ngaan tiin, ruahhnak i. (2) Cen, Filipi laikuat heh Paul Efesa khua ai thawng a to tengah ngaan i, tiin ruahhnak nai ai, a kum heh rello i. (3) AD 62 kum ah ngan: Paul heh Sisaria khua ah kumhnih song thawng to ai, kumhnih hnua ah Rome khua ah kuat i. Cetihin, Paul heh rome khua ah kumhnih song thawngto leh thio i. Filipi lai kuat heh Rome khuaai thawng a to tengah ngaan i tiin, ruahhnak nai i. Cen, Paul in vaihlahnak lai a kuat fangin vaihlatute heh Kumpibawi innsang (or) Caesar’s household tiin, tel i (Filipi 4:22). Ciamanin, Rome khua thawng a to tengah ngaan i, tiin ruahhnak naihnak i. Ciamanin, Filipi laikuat heh AD 62 kum dung ah nganhnak tiin ruat singlai a dikcang deuhber tiin ruat thil i.

Filipi laikuat thutlangpui

Filipi laikuat in thupi ngai lar ruai hnakte tu; harsa hnak tampi songah tuar ben hnak thawn sangkho ngai in nung tlang tuh thazang pehnak thute heh thupi ngai in lar ruai i (1:25). Filipi khuate heh Paul ai thuthangpha phuanghnak ah thupi ngai in perpuitu khua (or) Pawlpui i, tihnak heh Paul in a laikuat hamthokhnak ah lar ruai i (1:1-8). Cen, Sanghnak lamah rinsan tlak ngai in nung tlang tuh thu, thin niamhnak thinlung nai tlang in rem neu in um tlang tuh thute khai hemi laikuat songah thupi in relhnak hmu thil i. Paul le Filipi Pawlpui heh pehzom dunhnak thukngai naihnak thute khai hmu thil ai, Paul in ngaihharhnak thawn Filipi khuate thape tuhin Timotjhy le Epafroditus [8] te heh hlat i. Cen, Paul in Filipi khuate heh sangkhao ngai in le fimvar ngai in nung tlang tuhhnak thazang pehnak thute khai heh hemi laikuat (3:1-4:13) songah thupi ngai in lar ruai i.

Filipi Pawlpui heh Paul thuthangpha phuanghnak ah thupui ngai in bawmtu Pawlpui i, tihnak heh hemi laikuat a tawphnak lam ah thupui in lar ruai i. Filipi 4:14-15 songah Filipi khuate in sumsaw thawn bawmhnak pehnak heh lar ruai i. Hemi bawmhnak vumai anghnak a relhnak tu Rome khua ah thawng a to hnuataber kum dung ai bawmhnak tiin ruahhnak nai i.[9] Cetihin, Paul in Filipi khuate heh harsahnak tampi songah lungrual neu in le sangkho ngai in nung tlang tuhhnak thu thazang pe hnak le Filipi khuate  hnenah anghnak thu heh a laikuat songah thupi ngai in lar ruai i.

Laikuat songai thupui lar ruaihnakte

Saya Hrang Hmung in Filipi laikuat ai tumtekhnak heh Filipi laikuat rel fianghnak songah phunli in lar ruai i.[10] Ciamite vumah sirhsan in Filipi laikuat songai thupui lar ruaihnakte heh ngan tum tuh i sing.

Paul in Filipi pawlpui heh ngaihhar i: Paul in Filipi lai kuat heh Rome ah thawng to in a um lai teng dungah ngahnak i ai AD 60-62 kum dungah i, tiin ruahhnak nai tlang i. Cen, Filipi pawl heh Paul khualtlawng velhnih a vakhnak hampan awnghnak Pawlpui i (Nalangte 16:16-40). Paul khualtlawng a velhnihhnak a vakhnak heh Bible thiamte in AD 52 kum dung ah i, tiin ngan tlang i. Ciamanin, Paul in Filipi lai kuat a nganhnak heh kumhra tluk a tawk dunlo hnua kuathnak tiin ruatsah thil i. Can raipui tawk dunlo in a um songah Filipi khuate hnenah zirhhnak sual zirhtute um, tihnak thu heh Paul in za i (Filipi 3:2). Cen, Filipi pawlpui songah mi ṭhenkhat in Paul iksik hnak thinlung thawn thurel tute khai um i, tihnak thute heh Paul in za i (Filipi 1:15). Ciabang thute za manin, Paul in Filipi khuate heh ngaihharhnak thin lung thawn thazang pehnak ah hemi laikuat nganhnak i. Miṭhenkhat tu Pathian thu taktak thupuiber ah ruatlo ai amahte phathnak ca ian ruat in thurel i, tihnak thu heh Paul in za i. Paul in Timote heh thuthangpha phuang hnak naper ah rinsan tlak ngai i, tiin ruat ai Filipi khua ah feh ruai awng i (Filipi 2:21-22). Paul le Filipi khuate pehzom dunhnak kho ngai a naihnak thu le Paul in Filipi khuate ngaihhar hnak thinlung a naihnakte heh Filipi 2:19-3:11 songah thupui ngai in lar ruai i.

Anghnak thu lar ruai: Filipi Pawlpui heh Paul ai thuthangpha phuanghnak ah rinsan tlak ngai in bawmtu Pawlpui i (Filipi 1:5-6; 4:14-15; 16). Paul a velhnihhnak khualtlawng a vak fangin Korin khua ah hleng i. Ciata a um tengah Macedonia in peng in Timote le Silas heh Paul hnenah hleng i. Ciafangin Paul heh a tikcu naihnak hmuahhmuah Pathian thu phuanghnak ah hmang i, tiin um i (Nalangte 18:5). Pum cawmhnak hrang naper kullo in Pathian thu a phuang thilhnak heh macedonia peng in bawmhnak ngah manin i, tiin ruat thil i. Cia heh Filipi Pawlpui in bawmhnak a roh ngai in pehnak i, tiin ruahhnak nai i.[11]

Saya Hrang Hmung nganhnak laibu sirhsan in rel tuh ile singkhaw, Paul heh Rome khua ah thawng a to fangin khai Filipi khuate thawn pehzom dunhnak pha ngai nai hlen ai, Filipi khuate in Paul heh tawmpui bawm i. Paul heh Rome ah kum hnih song thawng to i (Nalangte 28:30). Ciami thawngtohnak kum bo lamah Filipi khua in Paul heh bawmhnak pe i. Ciamanin, Paul in hemi laikuat songah Filipi khuate vumah anghnak thu heh thupui ngai in lar ruai i, tiin ruahhnak nai i.

Filipi laikuat rel fianghnak ngantu mithaimte in Filipi lai kuat songah thupui ngai in a lar ruaihnak ah, Paul in anghnak thu a relhnak heh Bible thiamte in ngan tlang de i. Ciatihai ruahhnak vumah sirhsan in Filipi laikuat sik ilesingkhaw, Paul in Filipi pawlpui heh thuthangpha hrang naperhnak ah thatho ngai in bawmtute i, tihnak vumah anghnak thu relhnak heh Filipi lai kuat a thokhnak (Filipi 1:3-8) ah lar ruai ai, a laikuat benhnak (Filipi 4:14-20) ah khai thupui ngai in lar ruai i.

Thazang pehnak le hnem dunhnak: Filipi lai kuat a ngan fangin Paul heh thawngto teng i (Filipi 1:7, 13). Ciabang dinhmun a um laiah Paul in a nunhnak ai umlamhnak sangber a naihnak tu, “Pathian in a thuthangpha karhzai ruaitu tuhin pevo a pehnak heh a semkhim neu in per ben selai” tihnak heh Paul ai ruahsahhnak ber i (Filipi 1:20). Nunnuam in a um canah ituseh, harsa tawkin a um canah ituseh, zaizongza heh Khrih manin le Khrih hrangah tuar tuh heh Paul nunhnak ai tumtekhnak ber i. Ciabangin, Filipi pawlpui hnenah Paul in thazang pe i (Filipi 1:28-29). A liam cia canai harsa a tuarhnak hmuahhmuah hai sio ai, Pthian thutiam vumah ruahsanhnak nai in umlamhnak thawn nung tlang tuh in thazang pe i (Filipi 3:12-14). Jesuh Khrih manin harsa tuarhnak te heh amah Jesuh Khrih rinsan taktak ilekhaw zaizongzah heh Jesuh Khrih thawm in neh nun nai tuh i sing tiin hnemhnak thute heh thupui ngai in lar ruai i (Filipi 3:10-11; 4:13).

Ralring pehnak: Filipi pawlpui songah miṭhenkhat in Paul heh iksikhnak thinlung thawn rel thurelhnak elsan in reltu um i (Filipi 1:15). Cen, thudik vumah sirhsanlo ai, a pualam mithmuh thilthu vumah sirhsan in thuzirhhnakte khau Filipi pawlpui songah um i (Felipi 3:2).[12] Ciabang zirhhnak diklo le zirhhnak thianglote karlah ah fimvar ngai in nung tlang ai lungruai ngai in nung tlang tuhhnak thute khai Paul in a laikuat songah thupui in lar ruai i.

 Thutlangpui:

I. Anghnak thu (1:1-8)

  • A. Filipi laikuat ngaantu Paul le Timothy (vv. 1-2)
  • B. Thuthangpha hrang ah naper tlang hnak thu le anghnak thu (1:3-8).

II. Khrih hrangah nung tlang tiin, thazang pehnak thu (1:9-2:18)

  • A. Sangkho ngai le rinsan tlak in nung tu ih (1:9-2:18).
    • 1. Nuncan ziaza pha heh Pathian sunloih hnak i (1:9-11).
    • 2. Paul ai harsa tuarhnak heh thuthangpha karhzai ruaitu ah cang i (1:12-14).
    • 3. Khrih thu le thuthangpha heh ruahsanhnak tumce ṭen in phuang tlang (1:15-19)
    • 4. Khrih hrang ah nung (1:20-30)
  • B. Thin niam hnak thinlung nai tlang in iit dun tuih (2:1-11).
    • 1. Lungrualrual in um tuih (2:1-5)
    • 2. Jesuh Khrih tu thin niam hnak thinlung nai manin Pathian in khaisang i (2:6-11).
  • C. Phuncamlo in le mawh nai tuhlo in tum tuih (2:12-18).

III. Paul in Filipi khuate ngaihhar hnak thucah (2:19 -3:11)

  • A. Timothy heh Filipi khua ah feh ruai tum (2:19-24).
  • B. Ephafroditus feh ruai (2:25-30).
  • C. Miphalaktlate ralring tuih (3:1 – 11)
    • 1. A lenglam ian in thil a bawnkhel tute heh ralring tuih (3:1-3).
    • 2. Paul heh Judah dan in mi semkhim i (3:4-6)
    • 3. Minung mithmuh ai fimhnak le fel hnak heh zaikhai ilo i (3:7-11).

IV. Umlamhnak thawn hmailam ah feh (3:12 – 21).

  • A. A liamcia thilte hlum in umlamhnak thawn hmailam ah feh tlang nga sing ih (3:12-16).
  • B. Mi tampi amahte nundan in Jesuh ral ah cang ruaidun i. Ikhalselai kin tu Jesuh kawi lehsal tuh a sangtu vancung ram minung ising (3:17-21).

V. Paul nunhnak heh santek tlak i (4:1-9).

  • A. Thinlung hmunkhat zuam tuih, thuthangpha zai ruai tuhin naper zuam tuih (4:1-3).
  • B. Ang tuih, thinlung nem tuih, donhar mahih, sawngen tu ih (4:4-7).
  • C. A dik, a thiang, a daihkul, le thangphathnak pethaitu thilte in ning thinlung dim tuseh (4:8-9).
  • D. Paul in, “rong kham le rikaam” nung dan thiam zo ing, tiin ti (4:10-13).

VI. Filipi khua heh Paul bawmtu khua i (4:14-20).

VII. Hnuksat vaihla dun hnak (4:21-23).


[1] Zanniat Bible 2018, footnote, Thukham Thar p. 302., ah, Filipi Pawlpui heh Europe ram ah a ding hmasaber Pawlpui tiin nganhnak um i.

[2] Thukham Thar songai Paul khualsi a vak hnak ai Asia ram heh, tun san ah tu Turkey ram i.

[3] Filipi khua thute heh 2022 kum ah Paul velhnih khualtawnghnak thu zirin feh awnghnak ah hlanlai thuanthu zirtu (archiologist) in relhnak sirhsan in nganhnak i.

[4] Barton, BB, Taylor, L, Love, JR, Woods, L & Veerman, D, Life Application Bible Commentary: Acts, Grant Osborne and Philip W. Comfort (Editors), (Tyndale House Publishers, 1999), 279.

[5] Macedonia peng khuapui (capital city) ngan ilo i. Ikhalselai, khuapui thupui ngai pakhat tihnak ca i.

[6] Gordan D. Fee, Paul’s Letter to the Philippians: The New International Commentary on the New Testament, (William B. Eerdmans Publishing, 1995), Introduction.

[7] Australian College of Christian Studies tu Australia ram song Sydney khuapui ai umhnak Bible tlawng i.

[8] Epafroditus heh Filipi khuate i. Filipi 2:25-30 relfianghnak ah siar bet tu.

[9] CJ Hrang Hmung, Thukham Thar Sim Fiangnak: Filipi le Kolose Hnenih Paul Cakuat, Vol. 10, Hre Kio Commentary Series, (Falam Baptist Pawlkom, 2016), 10.

[10] Ibid. A cungai (Nambat 9), thawn bangpah tihnak ca i.

[11] 2022 kum ah Paul khualtlawnghnak thu (a hlaice in a velhnihhnak khualtlawng hnak), zir in feh awng lai ah, hlanlai thuanthu zirtu (archiologist) mipakhat in kong kin hoi (tour guide) tuhin sawm awng i. Ciami konghoitu (tour guide) in, “Filipi khuate in Paul heh a roh ngai in bawm awng i” tiin rel awng i.

[12] Filipi 3:2 ah Paul in, “Uicote” tiin, a tinuamhnak heh Judah sanghnak zirhtute i, tiin ngaisung thil i. Filipi 3:1-11 rel finghnak nganhnak ah a semkhim deuh in siar thil i.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *